Los jòcs d'abiletat dab balas, bòlas, quilhas, bastons… semblan universaus.

petanca

La petanca : léser tà’uas e tà’uns, espòrt tà d'autes, aquera activitat de bòlas, mondialament coneishuda, tira lo son nom de l'occitan : pès tancats : los pès sarrats, empr’amor deus occitans de Provença qui revendican la paternitat d’aqueth espòrt tà se diferenciar d'ua auta fòrma, la longa o la lionesa, per laquina lo tiraire pren aviada.

De notar que "pétanque" hè partida deus mots occitans passats directament dins lo francés.

jòcs de balas

Mantuns jòcs de balas ocupavan los dròlles o los gojats tà se confrontar en vitessa e abiletat (las fòrmas codificadas e afinadas son d’anar cuélher au bascoat e las variantas de la pelòta basca).

canicas

Las canicas de tèrra o de veire, ondradas o pas, de talhas diferentas, dab règlas particularas a cada cort de recreacion, de qui l’amira èra de ganhar la partida (e las canicas de l'adversari).

Jòcs de bastons

Jòcs de bastons : "la Craba" en Bigòrra, o "Vira Bartolh" dins las Lanas : cau pausar un baston en equilibri, perpendicularament sus un aute, pausat au sòl. Dab un tresau, mei long, en fòrma de cròça, lo cau tustar tà’u  hèr s’enlairar e autanlèu, lo cau tustar en l’aire tà enviar’u lo mei luenh possible. Èra un passatemps deus aulhèrs lanusquets.

jòcs de fòrça

I a tanben jòcs de fòrça : darrigar un baston de las mans de l'adversari, utilizar un baston per enlevar objèctes en equilibri a distància… S’i pòt comptar tanben lo tir a la còrda (disciplina olimpica de 1900 a 1920).

jòcs de quilhas

Los jòcs de quilhas : jòcs qui semblan tanben universaus. Lo nombre de quilhas, la talha, l'objècte tà las hèr càiger, las règlas cambian regde. En Occitania, que i a quilhas de sheis, ueit, nau… que cau hèr caiger dab d'autas quilhas, bòlos, malhets… s’i jòga dehòra, dins lòcs caperats exprès hèits : los plantièrs o los bilhars…

Tà Gasconha, se tròban, au pè deus Pirenèus, las quilhas de 9, las mei hautas, qui se jògan dab un bòlo e ua quilha, cau realizar figuras codificadas tà l'òrde dins lo quau las hasèm càiger.
 

Las quilhas de 6 au malhet

Dab jogada, estoc interdit en 1956. Jogaires capborruts s’i hèn tà jogar sens argent. S’i hèn amistosament a la mesclanha (equipas compausadas de quilhaires d’atge diferent) o en individuau. Longtemps aperat jòc de quilhas de sheis, aqueth jòc esportiu ancestrau qu’ei practicat particularament dins lo nòrd deu departament de Gèrs (Armanhac Baish) e lo sud-èst de las Lanas autanplan com en Garona Nauta e Arièja.

Lo materiau : 3 quilhas de 50 cm de haut tà la 1èra rega e de 55 cm tà la 2da rega, e un malhet cilindric de husta en fòrma de botelha de 30 cm de long e 7 cm de diamètre.

Lo terrenh : los quilhaires jògan sus la tèrra batuda o lo bitume. Las quilhas se pausan suu pitèr. Lo pas de tir se tròba a dètz mètres deu jòc de quilhas e a nau mètres deu pitèr.

Lo palet gascon

Los ancians parlan deu "quilhon" non solament en Gèrs, lòc de la sua naishénça, mès tanben, dins Tarn, Arièja, Tarn e Garona, dins los cantons de Montpezat, de Caussada, capvath Còrdas e a Salvanhac.

Après la Dusau Guèrra Mondiau, notadament en seguir de sòmas jogadas tròp bèras (interdiccion deu Prefècte deu Gèrs en 1956), los palets son tornats au hons deus cabinets pendent longas annadas tà se hèr desbrembar manca, dins lo Gèrs, deus vilatges de Lagraulàs, Larressingla e de Lialòra (comuna de Condòm).

Uei, concors son apitats dins mantuns vilatges deu Gèrs. 

La zòna de practica deu palet gascon se tròba sus un axe Nòrd / Sud deu departament de Gèrs (en passar un pauc en Òlt-e-Garona), los principaus pòles son Condòm, Valença ser-Baísa e Vic en Fesensac, d'on lo jòc ei estructurat.

Lo materiau : ua quilha leugèrament conica de husta dura ("lo quilhon") de 35 cm de haut e peu torn de 5 cm de diamètre ; 2 palets d'acèr de 10 a 11 cm de diamètre qui pesan au maximum 600 g ; 3 pèças de moneda o rondèlas.

Lo rampèu de l'Astarac :

Aqueth jòc de quilhas aperat rampèu qu'ei un jòc non federat : se tròban variantas d’un parçan a l’aute.

Lo rampèu designa lo jòc. 

Se ditz "rampèu" quan lo jogaire, d'un pet, hèr caiger las 6 quilhas.

Après la darrèra guèrra, dins daubuns vilatges, lo quilhèr èra sia dins la cort d’ua aubèrga sia dins un lòc public.

La distància de la linha de tir aprochava los 20m de longor e lo malhet èra mei bèth. 

Lo materiau e lo quilhèr

Lo jòc de rampèu se composa de : 3 quilhas de 55 cm e de 3 quilhas de 50 cm de haut en bòi de hai pitadas sus ua placa de hèr, sia directament suu godron o autanplan sus un pitèr traçat de beton sus la plaça deu vilatge… e d’un malhet de 30 cm de longor e de 7 cm de diamètre, dab un pes de 700 a 900 g.

Ua linha de tir a 10 m de las quilhas qu'ei dessenhada au sòu.

Las quilhas son dispausadas en T, las 3 petitas quilhas de cap aus tiraires sus ua linha parallèla a la linha de tir e las 3 autas perpendicularament sus l’axe deu miei cap a l’exterior.

Un marcaire serà designat, lo mei sovent qu'ei l’organizator deu concors qui jòga aqueth ròtle. Que  harà la distribucion deus prèmis (lòts d'alimentacion) a la fin deu jòc.

Sus site deus Larrèrs Ruraus deu Gèrs, los espòrts de quilhas

Lo site deu palet gascon